Gojaznost i tegobe sa disanjem
Prim. dr sc. med. Branislav Gvozdenović, specijalista interne medicine – pulmolog
Rad pluća se može zamisliti kao jedan meh koji se stalno naizmenično naduvava i izduvava.
Najjači mišić koji omogućava ovo širenje i skupljanje je prečaga (dijafragma), te kada je ona sprečena u svojoj funkciji najčešće usled pritiska u trbušnoj duplji zbog nakupljanja masnog tkiva kod gojaznih osoba, dolazi do poremećaja plućne funkcije.
Poslednjih godina je u mnogim zemljama širom sveta zapažen porast zastupljenosti gojaznosti, a naročito tzv. abdominalne gojaznosti koja predstavlja marker insulinske rezistencije i istovremeno je negativno povezana sa plućnom funkcijom.
Za sada nisu poznati mehanizam ove povezanosti, kao ni najbolji marker abdominalne gojaznosti u odnosu na njen uticaj na funkciju pluća.
Uhranjenost zdravih osoba i pacijenata obolelih od različitih bolesti danas se najčešće procenjuje indeksom telesne mase (engl. Body-Mass Index, BMI), koji se računa prema sledećoj formuli: telesna masa/visina2 i izražava kao kg/m2.
Na osnovu vrednosti BMI i prema klasifikaciji Svetske Zdravstvene Organizacije iz 2000. godine, razlikujemo:
1. normalno uhranjene osobe (BMI 18,5 – 25 kg/m2),
2. lako gojazne osobe (BMI 25 – 29,9 kg/m2),
3. gojazne osobe (BMI ≥ 30 kg/m2).
Dugoročnim praćenjem 6.766 osoba oba pola (prosečno tokom 26 godina) koje su bile u srednjim godinama života (sredovečne osobe – 36 do 64 godine) i koje nisu imale dijabetes, niti infarmkt miokarda na početku studije, dobijeni su rezultati koje govore da je veći BMI ispitanika povezan sa njihovim lošijim kvalitetom života u starijim godinama.
Osobe sa prekomernom telesnom težinom često imaju simptome od strane respiratornog sistema.
Najčešće osećaju subjektivan nedostatak vazduha (dispneju), koja se samo delom može objasniti činjenicom da gojazne osobe teže da dišu brzo i površno kao mehanizam adaptacije na povećani ukupni respiratorni napor i otpor prouzrokovan gojaznošću.
Na kraju teksta date su dve često primenjivane skale za merenje dispneje – MRC i Borgova skala.
Međutim, pred lekarem kliničarem često se postavlja pitanje da odredi da li su ovi simptomi prouzrokovani jedino usled gojaznosti ili se radi o respiratornom oboljenju.
Precizno tumačenje funkcije pluća, tj. spirometrijskih nalaza gojaznih osoba zahteva razumevanje efekta težine gojaznosti i njene distribucije na plućne volumene i kalibar disajnih puteva.
Kod blago gojaznih osoba, rezultati spirometrijskih testova mogu biti normalni ili mogu da ukažu na postojanje restrikcije. Međutim, kod osoba sa ekstremnom gojaznošću, dolazi i do sužavanja promera disajnih puteva, što se spirometrijski manifestuje smanjenim protocima vazduha.
Što se tiče distribucije masnog tkiva u organizmu, zapaženo je da što je veći odnos struk-kuk (tj. postoji više izraženi abdominalni tip gojaznosti), biće više smanjen i tzv. totalni kapacitet pluća.
Često je kod gojaznih pacijenata potrebno sprovesti sveobuhvatno ispitivanje plućne funkcije, kako bi se bolje definisale pomenute spirometrijske abnormalnosti koje se kod njih viđaju.
U jednom ispitivanju među 34 ekstremno gojazne osobe ženskog pola koje su podvrgnute operaciji podvezivanja želuca u cilju smanjenja telesne težine, nakon godinu dana od operacije došlo je do prosečnog smanjenja broja kilograma od 113 do 82, ali i popravljanja narušene plućne funkcije merene spirometrijom.
Osim toga, došlo je i do povećanja parcijalnog pritiska kiseonika (PaO2) u arterijskoj krvi za 6%.
Gojaznost predstavlja sistemsko inflamatorno oboljenje, koje je udruženo sa povećanim nivoima proinflamatornih molekula:
leptina, faktora tumorske nekroze (TNF-α), interleukina 6 (IL-6), transformišućeg faktora rasta ß-1 (TGF ß-1) i C-reaktivnog proteina (CRP).
Međutim, da li sistemska ili plućna inflamacija imaju ulogu u hroničnim plućnim bolestima kod gojaznih pacijenata, ostaje naknadno da bude utvrđeno.
Poslednjih godina je zapažena povezanost između gojaznosti i bronhijalne astme.
U jednom istraživanju, nakon sprovedene osmonedeljne hipokalorijske dijete kod gojaznih pacijenata sa astmom, smanjenje telesne težine je dovelo do popravljanja plućne funkcije, težine simptoma, morbiditeta i kvaliteta njihovog života.
Rezultati velike studije preseka populacije na 19.126 odraslih ispitanika u Holandiji pokazuju da su osobe ženskog pola sa indeksom telesne mase preko 30 kg/m2 imale 1,8 puta veći rizik da imaju astmu u odnosu na mršave osobe.
Ova povezanost, međutim, nije utvrđena za muškarce.
Sa druge strane, pokazano je da osobe muškog pola sa niskim indeksom BMI istovremeno imaju povećani rizik za nastanak hronične opstruktivne bolesti pluća (HOBP), ali i rizik od povećane smrtnosti od ove onesposobljavajuće bolesti.
Modifikovana MRC skala za procenu dispneje
Stepen:
0 – Bez poteškoća sa nedostatkom vazduha osim pri napornom radu
1 – Poteškoće sa nedostatkom vazduha pri brzom hodu po ravnom ili pri hodu uz blagu uzbrdicu
2 – Hoda sporije od ljudi istog godišta po ravnom zbog nedostatka vazduha ili mora da stane da udahne vazduh kada hoda sopstvenim tempom po ravnom
3 – Staje da udahne vazduh posle hoda od oko 100 metara ili posle nekoliko minuta hoda po ravnom
4 – Suviše zadihan da bi napustio kuću ili zadihan pri oblačenju ili svlačenju
Borgova skala za procenu dispneje
Stepen:
0 – Bez gušenja
0.5 – Vrlo, vrlo blago (jedva primetno)
1 – Vrlo blago
2 – Blago
3 – Umereno
4 – Nešto teže
5 – Teško
6
7 – Vrlo teško
8
9 – Vrlo, vrlo teško (skoro maksimalno)
10 – Maksimalno